Transformaciske procesy w zwisku z techniskim postupom poslednich dekadow potrjechja cyły swět, we wosebitej měrje industrializowane a zapadne kraje. Zakłady tutych přewalacych, přeformowacych wotběhow wurosćechu z techniskich wuwićow, wosebje na polu elektroniskeho předźěłanja datow, kotrež korjenja zdźěla w dobje do Druheje swětoweje wójny. A na druhej stronje mějachu tohorunja towaršnostne změny wulki podźěl, mjez druhim přiběraca participacija mjeńšinowych a nakromnych skupin we wšelakich diskursach.

Felix Stalder. Kultur der Digitalität, 2016, edition suhrkamp, 283 str.Zakładne wuprajenje knihi Felixa Staldera »Kultur der Digitalität« je, zo wot našeho »zadźerženja« wotwisuje, hač budźe so naš wobswět nadal post-demokratisce a wobstražowansce wuwić abo hač zesylnja so participaciska strona a tak mjenowana kultura »commons« (w zmysle powšitkownych tworow / hódnotow).

Šwicarski awtor Felix Stalder (*1968) je kulturny a medijowy wědomostnik a dźěła w Zürichu jako profesor za digitalnu kulturu a teoriju zwjazowanja. Wón je tež awtor knihi »Der Autor am Ende der Gutenberg Galaxis«.1

Jean Kudela, Bernard Lory (wud.) Le regard sur l’autre en Europe mediane, Paris: L’Harmattan, 2019, (rjad Inter-National), 282 str., 978-343-16251-5Zapřijeće »Europe médiane« hodźi so na prěni wid relatiwnje jasnje jako wuchodna srjedźna Europa přełožić, přesaha pak po woznamje płoninu, kotraž so z němskim zapřijećom Mitteleuropa rysuje. Europe médiane – to je pasmo krajow, kotrež saha wot Baltikuma hač k Balkanej a kotrež běše w stawiznach wot »ruskeho« a »němskeho« swěta wobmjezowane a wobliwowane. W knize »Le regard sur l’autre en Europe médiane« [Wid na druheho we wuchodnej srjedźnej Europje], wudatej wot Jeana Kudele a Bernarda Loryja, wužiwa so tele zapřijeće wulkomyslnje, na přikład stej Ukraina a samo Běłoruska zapřijatej, runje tak kaž Serbja.1 Hłowne prašenje knihi leži w tym, kak so (w nowšich stawiznach) ludy/narody w tutym rysowanym pasmje mjez sobu zaznawaja, widźa, posudźuja a kajke předstawy wot druheho wobsteja – abo hač docyła znajomosće a předstawy eksistuja. Za to su so wurězki z tekstow najwšelakorišeho razu zdźěla dosć znatych awtorow wupytali, do francošćiny přełožili a redigowali. Kniha rozdźěli so do třoch wotrězkow: 1. Doba wot 1920–1945 [Mjez wójnomaj a Druha swětowa wójna]2; 2. 1945–1989 [Zymna wójna] a 3. 1990 do přitomnosće [Postkomunizm].

Nadpisma su stajnje po samsnym mustru natwarjene, kaž na přikład »Un regard polonais sur la Lituanie« [Wěsty pólski wid na Litawsku], po formuli: wid z perspektiwy jednotliweje wosoby wěsteje narodnosće na wěsty kraj/lud). Po tym sćěhuje titul žórła, krótki zawod z informacijemi wo awtorje abo teksće. Zdźěla – drje tam, hdźež zezda so to trěbne być – su přidatne informacije jako nóžki podate. Wosebje za prěnju a druhu dobu namakamy tež wurězki tekstow serbskich awtorow, mjez druhim nazhonjenja Jurja Wićaza w Serbiskej a Bołharskej (Z Kamjenskim nosom). Měrćina Nowaka-Njechorńskeho (Mjez Wardanom a Jadranom; Bołharske podlěćo) runje tak cituja kaž Jurja Brězana (Ohne Paß und Zoll), kotrehož Stil so samo w francoskim přełožku wot druhich serbskich awtorow wotzběhuje. Wot Róže Chěžkec, pozdźišeje Domašcyneje, je so pólskich wojakow wopominaca baseń »Pomnik namołwja« wuzwoliła. Z nowšeho časa staj zastupjenaj Křesćan Krawc (Jónu je kónc sćerpliwosće) z dožiwjenjemi na Balkanje a Jěwa-Marja Čornakec w zwisku z němsko-serbskim poměrom (Kastanija).

Wuskutki lěta 1968 za Institut za serbski ludospyt (3)

Pod zapřijećom »Praske nalěćo« hodźi so we wuskim zmysle cyłk wšelakich zapo­čatych reformow zjimać, kotrež slědo­wachu powołanju Alexandra Dubčeka za prěnjeho sekretara Komuni­stiskeje strony Čěskosłowakskeje KSČ (4.1.1968) a kotrež wšelake politiske a hospodarske wobłuki wobwliwowachu. W šěršim zmysle wopisuje tute zapři­jeće tež cyłk towaršnostnych zjawow w ČSSR, kiž bě z naspomnjenymi reformami zwjazany, kaž na přikład rosća­ca wotewrjenosć na polu kultury a medijow.

Korjenje tutych reformow sahaja wróćo hač do zažnych 1960tych lět a zwi­suja zdźěla tež z narodnostnymi žadanjemi wosebje Słowakow w ČSSR. W běhu prěnjeho połlěta 1968 pak so w přiběracej měrje ćišć přećiwo reformam wukonješe. Wjednistwa statow Waršawskeho pakta, wosebje tež NDR, so móžneho wupřestrěća tajkich idejow w swojich krajach bojachu, tuž politisku situaciju we wosebitej měrje wobkedźbowachu. W nocy na 21. awgust 1968 pochodowachu jednotki wójskow Waršawskeho pakta do ČSSR, wobdźělene běchu jednotki z Bołharskeje, Pólskeje a Madźarskeje. Z tym zadusychu so sony wo reformujomnosći komunizma.