W Budyskim Serbskim muzeju zahaji so 26. meje projekt »Wobrazy krajiny. PŘECHOD 03«. Hač do lěća 2020 pućuje wustajeńca wizuelneho wuměłstwa po štyrjoch muzejach ­we Łužicy a Korutanskej. Na přihotach bě direktorka muzeja w Slovenj Gradecu dr. Andreja Hribernik wobdźělena.

Mějachmy zbožo, zo su stawizny w Słowjenskej decentralny kulturny poskitk spěchowali a zo mamy tež zwonka wulkich centrow jara dobre muzeje. Naš muzej wobsteji wot lěta 1957 a ma zajimawu mjezynarodnu a narodnu zběrku. Muzej je zjawny a spěchuje so předewšěm wot ministerstwa a zdźěla wot gmejny. Spřistupnjamy zjawnosći načasne wuměłstwo ke kompleksnym prašenjam a temam.

Haj. To je ze stawiznami muzeja zwjazane. Přez štyri mjezynarodne wustajeńcy pod patronatom Zjednoćenych narodow wot 1960tych lět docpě muzej po cyłej Juhosłowjanskej wulki wuznam. Wuměłcy a kuratorojo běchu namołwjeni, dźěła za wustajeńcy zapodać. Mjez tehdyšimi wobdźělnikami su wuznamne mjena kaž Victor Vasarely, Henry Moore a Ossip Zadkine, ale tež wažni wuměłcy z Juhosłowjanskeje. Tute wustajeńcy zaměstnichu naš muzej na juhosłowjanskej a mjezynarodnej kulturnej karće. Jeho nastaće bě jónkrótne: Muzej w małym měsće wuhotowa mjezynarodne wustajeńcy w njewšědnje wulkim wobjimje, twarjenje muzeja bu 1966 za wustajeńcu nowotwarjene, wotewrjenje přenjese so po cyłej Juhosłowjanskej w telewiziji.

Lěto 2019 je Mjezynarodne lěto indigenych rěčow. Jedna z orga­nizatorkow lěta je Rejzka Lipičec, kotraž dźěła wot lońšeho jako projektna sobudźěłaćerka pola UNESCO w Parisu.

W kóždym lěće proklamuje Organizacija zjednoćenych narodow (UNO) lěto pod wěstej temu. W lěće 2016 schwali Hłowna zhromadźizna UNO rezoluciju, kotraž wuwoła lěto 2019 jako Mjezynarodne lěto indigenych rěčow (IYIL 2019). Kubłanska, wědomostna a kulturna organizacija UN (UNESCO) dósta nadawk je organizować. Rezolucija bazuje na poručenju Stajneho foruma za indigene prašenja (UNPFII), kotryž je centralna koordinowaca instanca w zwisku z prašenjemi a prawami indigenych ludow swěta. Do njeho powołuja organizacije indigenych ludow a knježerstwa kóždej dwě lěće 16 njewotwisnych ekspertow.

Lětuše mjezynarodne lěto chce na kritiske rizika skedźbnić, kotrymž su indigene a domoródne rěče wustajene kaž tež na jich wuznam na polu wuwića, wujednanja, zamołwiteho knježenja a skrućenja měra w swěće.

Mjezynarodne lěto indigenych rěčow wusměrjuje so na pjeć klučowych polow a naprawow. Sprěnja je to zesylnjenje zrozumjenja wo indigenych rěčach kaž tež wujednanje a mjezynarodna zhromadnosć. Druhe ćežišćo je tworjenje přihódnych wuměnjenjow za wuměnu a rozšěrjenje wědy wo připóznatych postupowanjach na polu indigenych rěčow. Třeća naprawa je integracija indigenych rěčow do standardizacije. Štwórta naprawa je wutworjenje nowych kapacitow, na přikład přez dźěłarnički, treningi abo seminary. A pjata je róst a wuwiće towaršnosćow přez wuwiće a přiswojenje noweje wědy.

Wot lěta 2001 njebě najskerje žane wusyłanje Wu­hladka bjez přinoška z filmoweho studija bratrow Pětra a Stefana Symankec. Z Pětrom Symankom so rozmołwjachmoj wo serbskim filmje a telewiziji, powołanskich pućach a dwurěčnosći. Rozmołwa je dwurěčna – redaktor rěči serbsce, filmowc němsce.

Chcych prěnjotnje biologiju abo lěsnistwo studować, dokelž sym so přeco hižo za přirodu zajimował. Sym wotrostł we Wojerecach, staršej staj pak w 1970tych lětach małku chěžku kupiłoj, blisko Łupoje wosrjedź lěsa. Pytaštaj za alternatiwu k městu, přetož tehdy tež wulce do dowola jězdźić njemóžachmy. Přez to dóstach zawěsće poćah k přirodźe. A potom mějachmoj – bratr a ja – z knjezom Natušku jara dobreho wučerja biologije, kiž je naju sylnje wobwliwował.

Studij biologije zwisowaše pak tehdy ze zastupom do strony a třomi lětami we wójsku, štož nochcych. Tuž praještaj staršej: »Studuj tola zubnu medicinu!« To je drje tež tróšku biologiske ... A tak sym 1988 w Berlinje ze zubnej medicinu započał. Přirodnu fotografiju sym tehdy hižo jako hobby činił. Po politiskej změnje mějachmoj z bratrom naraz móžnosć, sej kameru kupić.

Jako prašach so loni w dowolu swojich hosćićelow w pólskim wojewódstwje Podkarpacie w Niskich Beskidach za łemkowskej hudźbu, to mi wutrobnje doporučichu hudźbu skupiny Hudacy. Něšto pozdźišo běchu hudźbnicy po puću we Łužicy a mějach składnosć, so z jich nawodom a akordeonistom Jarekom­ Mazurom rozmołwjeć.

Naša hudźba je z Karpatow. Hačrunjež pak je so słowo Podkarpacie mjeztym přiwzało, je njewužiwamy, dokelž je kumštne a poćahuje so na administratiwne dźělenje. My pak njepowołujemy so w swojim hraću jenož na hudźbu, ale tež na prjedawši čas. Prajimy, zo hrajemy hudźbu z Galiciskeje a z Karpatow. Galiciska je trochu kaž naša mała wótčina, dźěl Pólskeje, kotryž běše něhdy pod knježerstwom Awstriskeje. Kejžor knježeše hač do 1916 a hdyž běch mały, to dopominachu so ludźo pola mnje na wsy na to, zo běše najlěpje za čas kejžora. Wšako bě daloko preč, njeje mylił a njejsmy jeho zajimowali, wšojedne hač Polacy abo Rusinojo. Hišće w šěsćdźesatych lětach wisaše pola ludźi na sćěnje portret kejžora, dokelž dopominachu so ludźo na časy před wulkimi wójnami, kotrež započachu so hakle po jeho smjerći.

Spočatk lěta 2018 je so połdralětny wědomostny projekt »SMiLE­ – Sustaining Minoritized Languages in Europe« zahajił.­ Nimo pjeć dalšich slědźerskich skupin dźěłatej dr. Nico­le Dołowy-Rybińska z Pólskeje akademije wědomosćow a dr. Cordula Ratajczakowa wot Serbskeho instituta na při­kładowej studiji wo serbšćinje.

N. Dołowy-Rybińska: Cyłkowny projekt wotměwa so na dobro rewitalizacije mjeńšinowych rěčow w Europje a přepytuje, što mjeńšiny činja, zo bychu swoju rěč wobchowali, dale dawali a jich wužiwanje rozšěrili, potajkim tež to, što činja, zo bychu rěč rewitalizowali a nowych rěčnikow wabili. Nadźijamy so, zo pokazuje studija na kóncu, kajke wašnje skutkowanja na dobro rěče w kotrym padźe funguje a što móža mjeńšiny činić, zo by rewitalizacija wuspěšniša była. Projekt ma přirunowacy charakter. Šěsć slědźerskich skupin přepytuje šěsć mjeńšinow a jich situaciju.

N. Dołowy-Rybińska: Haj. Nimo toho kładźe Smithsonski centrum wulku wažnosć na to, zo by kóždy projekt był blisko ludźi, kotřiž wotpowědnu rěč wužiwaja abo kotřiž su potencielni rěčnicy tuteje rěče. Organizujemoj tuž nimo wědomostnych slědźenjow tež zhromadne projekty z ludźimi.

Pochadźacy ze serbskeje Zwarec swójby we Łužicy, wupućowa wěsty Michał Zwar1 w lěće 1850 do Awstralskeje a zasydli so najprjedy w staće Victoria. Jeho potomnik Kevin Peter Zwar, rodźeny w lěće 1940, je lutherski farar a zajimuje so jara za stawi­zny Łužiskich Serbow.

W dalokej wokolinje lutherskeje wosady, tam hdźež ja wotrosćech, běštej jenož dwě serbskej swójbje. Běch někak 20 lět, hdyž zhonich, zo su moji Zwarec prjedownicy Serbja byli. Njewobhladowach so ženje jako Němc abo Serb, ale jako jendźelsce rěčacy Awstralčan. (Prawi »Awstralčenjo« su Aboriginojo, kotřiž su tu hižo dlěje hač 60.000 lět a woni rěča w mnohich wšelakich rěčach w rozdźělnych kónčinach Awstralskeje.) Wjetšina Awstralčanow njeje hišće ženje ničo wo Serbach słyšała, mjez nimi mnozy, kotřiž ani njewědźa, zo su jich prjedownicy Serbja. Sym samo słyšał wo ludźoch w Němskej, kotřiž ani njewědźa, zo su serbskeho pochada.

Moji Zwarec prjedownicy, kotřiž běchu do Awstralskeje dojěli, rěčachu doma serbsce, jeli běštaj wobaj Serbaj, ale němsce w lutherskej wosadźe, hdźež lutherske dźěći do lutherskich šulow chodźachu, doniž njebydlachu we hłownych městach, hdźež někotři jendźelskorěčne šule wopytachu.