Gerald Große

fotograf, bydli w Halle a we Wienje, dźěła tam a we Łužicy

Wróćo zhladujcy

 

Pohlad wróćo je stajnje tež pohlad do fotografiskeje zańdźenosće. Při tym nimaja jenož wobrazy swoje wosudy, ale tež jich wobsah.

Mjezwoča so modlacych mužow njeběch ženje widźał. W 1960tych lětach w mošeji w srjedźnej Aziji fotografować, bě skoro njemóžne. Přirunowanja so prawje njehodźa, ale situacija bě podobna kaž fotografowanje ze šmóratkom w swójbnej sawnje.

Wosud našeje swójby bě wróćo zhladujo wjace hač tři lětdźesatki w nowym měsće w Halle spočatnje jara spokojace: w symboliskich wysokodomach z młu a wubiwacymi štomami prědku. Kóždy mólički róst w nowym měsće smy kedźbliwje a wobškitujo přewodźeli. Dźensa je bolostnje, hdyž so tute městna a jich wobydlerjo w zjawnosći a zdźěla w medijach na wothódnoćace wašnje pokazuja.

 

»Zelena nadźija«, Halle, wokoło 1978 Foto: Gerald Große

W lětomaj 1968/69 je mi centralna rada Swobodneje němskeje młodźiny dwě studijnej jězbje do Sowjetskeho zwjazka zmóžniła, štož běše darmotnje. Pućowanska agentura Intourist organizowaše lěty, přenocowanje a zastaranje. Wo fotografiski wšědny dźeń na městnje dyrbjach so sam starać. To njebě jenož kóždy dźeń, ale kóždu hodźinu wužadanje. Dorěčane bě, zo mam z kóždeje jězby 20 fotow w formaće 30 x 40 cm wobrazowej galeriji młodźinskeje organizacije wotedać. Bjez směrnicow, bjez dorěčenja.

Směr pokazowacy

 

Kóžde lěto 26. oktobra swjeći Awstriska jako narodny swjaty dźeń »statne zrěčenje«. Měnjene je z tym historisce wažne dojednanje, jako je so Awstriskej 1955 poradźiło ze Sowjetskim zwjazkom jako dobyćerskej mocu Druheje swětoweje wójny něšto podobne kaž měrowe zrěčenje zwěčnej neutralitu wujednać. To je wulki podawk za Awstrisku, kiž je so 1995 składnostnje 40. róčnicy wujednanja wosebje swjećił.

»Österreich-Werbung« je wliwapołne statne předewzaće a je ze mnu k 40. róčnicy wo ideji rěčało, hač móhli wo plakaće z poćišćanej zadnjej stronu k temje »neutralna Awstriska« rozmyslować. Nic zwjeršnje – přećelnosć a rjanosć měještej so zapřijeć. Njeje jednorje za tajku temu wobrazliwje sćěhujomnu formu (z fantaziju) nańć.

Z awstriskimi narodnymi barbami čerwjene-běłe-čerwjenje je mi tutón »do wšěch směrow wotewrjeny« wobraz do mysli přišoł. Jón mějach tehdy we wobstatku. Tajkele něšto njefotografuješ na skazanku! Wšitcy na plakaće wobdźěleni su symboliku za Awstrisku zrozumili. Zastupnicy knježerstwa bohužel nic: »Awstriska njeje republika w dźunglu štomow.« Kćějate krajiny mějachu w pozadku widźeć być – cituja tam rady hrónčko Helmuta Kohla wo němskej jednoće!

»Křinja« 1976 do 2005 (11/11)

Njezadźiwa, zo su tute lěta moje dźěło jako fotograf wobwliwowali. Najrjeńšo pak běše, zo mějach začuće, moje dźěło je trěbne a so waži. To njebě a njeje w našej branši samozrozumliwe.

Muzeje, priwatnicy, archiwy, hrody abo pokładownje zmóžnichu mi přistup do swojich magacinow a schowanych zběrkow, zdźěla bjez dowolnosće, dokelž chcychu rady ze swojimi eksponatami w nasćěnowej protyce »Křinja« zastupjeni być. Někotre wěcy, kiž smědźach z ćmowych regalow wzać, běchu pozdźišo tón »hit« we wustajeńcach a so wědomostnje wobdźěłachu.

Tu zwobraznjena postawa swjateje Hany samotřećeje słuša do stareje cyrkwički w Radworju a je jedyn z pokładow, kotrež buchu w 1960tych lětach z wěstotnych přičin přeměstnjene a zdźěla w njedosahacej měrje dokumentowane. W fundusu tachantskeje pokładownje pod dohladom dr. Siegfrieda Seiferta smědźach postawu 1989 fotografować. Šćěpan Delan, pozdźišo farar w Radworju, je na zakładźe přirunanja čornoběłych fotow a mojich fotow za dokumentaciju wo starej cyrkwičce w lěće 2000 postawu spóznał a swjata Hana so do Radworja nawróći.

Postawa swjateje Hany samotřećeje ze stareje cyrkwički w Radworju Foto: Gerald Große

W běhu časa sym wjele wo swojej łužiskej domiznje a jeje pokładach nawuknył. Při tym dyrbju přiznać, zo naby někotryžkuliž eksponat přez moje wašnje fotografowanja wuznam »drohoćinki«, byrnjež poprawom žana njebě. Přiwobroćich so na přikład narodnym drastam, kotrež so wjace njenoša. Na to je mje dr. Lotar Balke storčił a mi wotpowědne eksponaty z křinjow spřistupnił resp. wobstarał.

Wot nadawka k wobskóržbje (10/11)

Wšědny dźeń w fotografiji njeje jenož lute tworićelstwo, ale ma wjele z organizaciju, jězdźenjom, wadźenjom, wězo z dobrymi idejemi a podpěraćelemi činić.

K mojim najlěpšim pomocnicam we wobłuku łužiskeje fotografije słušeše wjednica muzeja »Alte Pfefferküchlerei« we Wósporku, Irmgard Wenzelowa. Wona je mje při patentnym sudnistwje NDR wobskoržiła. Sudnistwo je skóržbu přećiwo priwatnej wosobje wotpokazało a na LND přepodało. Njewěm, kak je to tehdom wušło. Nimale zmužiće sym skóržbu jako nastork wzał, zo bych so k njej na puć podał. To je so wupłaćiło, wona je mje pozdźišo husto podpěrała. Běše z wašnjom, zo na dnju załoženja NDR wokrjesy a organizacije zbožopřeća a małe dary do Berlina sposrědkowachu. Za Budyski wokrjes abo Domowinu je knjeni Wenzelowa wuměłsce napodobnjene nowolětki zhotowiła, kotrež sym jako kalendrowy wobraz wužiwał.

Ćeže pak mějach z načolnikom Budyskeho Měšćanskeho muzeja w lěće 1987, kiž nochcyše mi eksponaty wupožčić. Nochcyše wěrić, zo so wone jednorje přez škleńcu witriny fotografować njehodźa. Hakle po wobšěrnym listowanju z ministrom za kulturu so hara skónči.

Bjez prócy – žane foto (9/11)

W zwisku z festiwalom 1972 měješe LND wotpohlad, portret Měrćina Nowaka-Njechorńskeho we wulkim formaće wozjewić. To běše za mnje dobra přiležnosć so ze zajimawej wosobu do zwiska stajić. Nochcyše so w swojim ateljeju fotografować dać, ale radšo na zahrodźe w Njechornju, štož njebě žadyn problem. Krótko po tym je so moler na Domowinu abo nakładnistwo hóršił a wozjewjenje fota najprjedy zakazał.

Při swojim wopyće běchu mi tehdom durje do ateljeja napadnyli. Běše to wulkotny drjewjany wudźěłk a srjedźa běše znamjo Nowaka-Njechorńskeho: rězbarjene lipowe łopješko. Dokelž lubuju detaile w fotografiji, chcych »něšto z toho činić«. Ale wón měješe něšto přećiwo tomu.

Pozdźišo, jako dźěłachmy na Křini dopomnichmoj so z Geratom Hendrichom zaso na wone durje. Hendrich je so ze sotru Nowaka-Njechorńskeho rozmołwjał, kotraž při nim přebywaše. Wona měješe zakaz za přehnaty. Přeradźi nam dźeń, na kotrymž so jeje bratr do Budyšina poda a so hakle z poslednim busom nawróći. To smój sej tam dojěłoj, techniku natwariłoj a durje fotografowałoj. Cyle derje mi při tym njebě.

Znamjenja časa (8/11)

Poprawom by derje było, titul rjada wo zhladowanju na wobrazy raz wobroćić. Potajkim by rěkał: Wobrazy mojeho puća. Wjace hač połsta lět sym časy a podawki ze swojimi wobrazami přewodźał. Wosebje napadnje, zo maja wěcy, kotrež njejsym w 1960tych a 1970tych lětach jako hłowne temy fotografował (prajachmy tež: »To njeje zwobraznjenja hódne.«), dźensa jako dokumenty a napohlady swoju woprawnjenu hódnotu a kedźbnosć zbudźeja.

Znamjenja časa, Wernarjecy, 1990 Foto: G. Große

1950 je znaty łužiski fotograf Kurt Hajna prezidenta Wilhelma Piecka z holcu w katolskej narodnej drasće na rukomaj fotografował. Holca bě dźowka hibićiweho redaktora Noweje doby a woblubowaneho braški při programach Serbskeho ludoweho ansambla Bena Šołty. W lěće 1980 wopyta prěni němski kosmonawt Sigmund Jähn Budyšin a Beno Šołta běše měnjenja, zo měła so nětko jeho wnučka w samsnej drasće a w samsnej pozy z wysokim hosćom fotografować dać. Tole je woprawdźe přikładnje organizował. Fotografojo su poprawom jara dźakowni za tajke »organizaciske wukony«.

Dóńty (7/11)

Jürgen Maćij pisa jako wudawaćel knihi »Wobrazy z Łužicy« (LND, 2016) k mojim wobrazam: »Wón chce swoje wobrazy ćišćane widźeć.« Tole trjechi a je mi pohon.

1978 sym foto kanony z běłym hołbjom (jako symbol měra po Pable Picassu) na twjerdźiznje Wartburg pola Eisenacha fotografował, štož so ći takle wšědnje njeporadźi. Wo wobrazu so diskutowaše a wobhladowaše so jako symbolowy wobraz, ale njebu ženje wozjewjeny. Wulke wobrazowe agentury njemějachu žadyn zajim na nim.

We wěstych wotstawkach organizowaše DEWAG (wabjenska agentura NDR) wubědźowanje za fotografiju. Mytowane fotografije wužiwachu so za ćišć plakatow a dobre fotowe mapy abo tež za statne wuměłske wikowanje. K tomu přeprosychu někotrych fotografow a kóždy měješe tři dźěła zapodać. Za to sy sto hriwnow dźěłoweho honorara dóstał a 500 hriwnow při přiwzaću wobraza, štož běše za swobodnje tworjacych tehdom cyle šwarny pjenjez. Wone wubědźowanje wotmě so 1983, w času, hdyž rozsudźi NATO wo dalšim brónjenju a hdyž zaměstnichu so sowjetske rakety w lěsu blisko Hornjeho Wujězda. Z mojej fotografiju »Wójna a měr« chcych trochu na tajke zjawy skedźbnić. Jury pak njeje foto přiwzała, za to pak wone wo ptačim kwasu we Wotrowje 1979. Snano k změrowanju mojeje łužiskeje duše. Motiw bu ćišćany a přez wuměłske wikowanje rozšěrjeny. Lěta po tym sym jón pola nowinskeho swjedźenja w Florenzu wuhladał. Hesło »ptači kwas« přełožowar po zdaću w italskim słowniku našoł njeje. Tam steješe »Póstniski přećah w Sakskej pola Budyšina«.

Zmylki (6/11)

Něhdźe kónc 1970tych lět dósta so swět pisanych wobrazow tež do wuchoda, do telewizije abo jako barbna fotografija do wobrazowych zwjazkow, štož bě tehdom za nas komplikowane a drohe.

Tak nasta ideja, mapu z barbnymi plakatami serbskeje Łužicy nadźěłać. Měnjachu, zo njetrjeba wšo tak »šikwane« a ludowe być. A ja mějach tež swoje naroki na tute wašnje fotografowanja.

Tak nastachu ideje a so fotografowachu. K tomu słušeše zerzawjene lipowe łopješko z rozpušćeneho železa, kotrež bu we wuměłskej kowarni w Židźinom ekstra za foto zhotowjene. Chcych ze symboliku lipoweho łopješka, z kotrehož staroba a žiwjenje hladatej, k přemyslowanju pohnuć.

Zerzawjene lipowe łopješko z rozpušćeneho železa Foto: Gerald Große Přiwšěm měješe wobraz nahladny być. Z tutym wašnjom fotografowanja smy spěšnje zwrěšćili a wo mapje z plakatami so hižo njerěčeše.

A tak móžeš jako »naškarak« tež zmylki worać. Dokelž běch wot zerzawjeneho lipoweho łopješka tak zahorjeny, sym je na spodobne kalendrowe łopjeno přeměnił, štož bu w nakładźe wjacorych dźesać tysac eksemplarach ćišćane a mój poprawny wotmysł dospołnje na hłowu staji. Tak so nětko nadźijam, zo to w 30 wudaćach »Křinje« nichtó njenańdźe. Ale to je wosud abo tež zbožo tajkich wudaćow, zo so će po lětdźesatkach prašeja: »Čehodla sy to tehdom takle fotografował?« Tomu přeco hišće tak je.

Zajimy (5/11)

Hana Tilichowa we Wojerecach Foto: Gerald GroßeMi bě tehdy napadnyło, zo škraba knjeni Hana Tilichowa z Nydeje pola Wojerec jutrowne jejka z małym kapsnym nožom. Cyle wšědne to njebě. Ale fotografojo lubuja dźiwne situacije. Podach so tuž z ćežkej fotografiskej techniku do Nydeje. Najprjedy předa mi knjeni Tilichowa za 30 hriwnow škrabane jutrowne jejko, kotrež je na wobrazu deleka widźeć. Wšako by so při fotografowanju móhło wobškodźić! Knjeni Tilichowa měješe zawěsće swoje nazhonjenja z fotografami. Wosebje tunje to njebě – naše bydlenje w Halle-Nowym měsće płaćeše ćopłe 76 hriwnow wob měsac.

Za 1981 přihotowaše Institut Goetheho w Parisu wustajeńcu wo ludowym wuměłstwje w Němskej. Za to mějachu so šěsć fotografijow z dotal wušłych Křinje-kalendrow jako přikład serbskeho ludoweho wuměłstwa wužiwać, mjez nimi foto knjeni Tilichoweje. Wot originalnych diasow dyrbjachu so papjerjane kopije 80 × 80 cm zhotowić. Šwarna wěc! Při tej składnosći zhonich, zo kupuje Institut Goetheho kóždolětnje cyły retomas Křinjow ze sortimenta tworow němskeho knihikupstwa a je po cyłym swěće rozdźěluje.

Skeptiske optimisty (4/11)

Se wě, až smy wuźěłali za naš kalendaŕ koncepciju a plany. Chylu smy pśi tom woplěwali wěstu směšnu strategiju: W LND ga su měli (a snaź maju tam źinsa hyšći) tak pomjenjonu »radu słoda«. Gremijoju som musał eksponaty pśedstajiś, aby cłonki je mógali pógódnośiś ako gódne za fotografěrowanje. To njejo nic za mnjo było.

Z Geratom Hendrichom smej wjelgin malsnje wupytnułej, až buźomej pśez lěta trjebaś zwězkarjow w muzejach, archiwach abo priwatnych zběrkach, kótarež pokazuju nam wobstatk łužyskich drogotkow a wupóžycuju nam eksponaty za fotografěrowanje. To pak jo rowno na zachopjeńku śěžko było, wótergi su to wótpokazali. Pśicyna: Prědny kalendaŕ njejo hyšći pśedlažał a njejsu se našo pśedewześe mógali pśedstajiś. Pó 1976 jo to bywało wjele lěpjej. Tegdy njejsmy ale žeden cas měli, dokulaž jo se śišćaŕnja pśedłogi z pśedběgom pśisamem tśich lět pominała.

Arnošt Kowar, nawjedowaŕ Wórjejskego Serbskego muzeja, lěta 1971 w Židźinom Foto: Gerald GroßeArnošt Kowar wót Serbskego muzeja jo mě ned z radu pó boku był a pomagał. Teke ceptaŕ a awtor Alfons Frencl z Róžanta jo pomagał a mě do kloštarja Marijina gwězda pósłał a tam teke pśipowěźeł, až pśidu. Som měł póglědaś, lěc by mógał z bogaśe wupyšnjoneje pratyjownje, zgótowana wokoło lěta 1200, kalenderowe łopjeno wugótowaś. Abatisa jo to pśijaśelnje wótpokazała. Lěta pózdźej jo mě pomagał Pawoł Kmjeć z Chrósćic a jo w kloštarju pšosył wó wupóžycenje wósebneje šabraki za jatšownych rejtarjow. Dokulaž njejo měł žedno awto, som musał transport pśewześ. Ja pak, nic wó tej małej łdžy njewěźecy, som za abatisu spšawne dogrono wó wupóžycenju pśigótował. Wóna jo to z wjelikomyslneju gestu akceptěrowała. A katolik Kmjeć?

Pódobnje njejsom w 1970tych lětach měł žednu gluku z tachańskeju pókładownju sw. Pětša w Budyšynje. Njejsu mě kśěli tam fotografěrowaś daś a teke njejsu kśěli nic wupóžycaś – z wěstotnych pśicynow, ako su gronili. Tegdejšy tachański faraŕ dr. Rudolf Kilank jo rad kśěł, aby w Křini wujšeł pśinosk wó biskupje Wóskem (1692–1771). Ale wuměłski kalendaŕ bźez fota njejo móžny! Stakim jo Kilank ako priwatna wósoba w pókładowni drogotne wopismo wót 1744 wupóžycył a do swójogo bydlenja pśinjasł. Tam som natwarił swóju techniku. Wobraz jo musał nastaś w dopołnje śamnem rumje, dokulaž su błyskowe aparaty jano mału kapacitu měli. Daś to źinsa hyšći něchten rozmějo! Myslim se, až jo se dr. Kilank cuł ako w krimiju, źož njeknicomniki we jśmě originalne wuměłstwo wuměniju.