Wustajeńca »Zymske wjasela« – romantiski wobraz zymskeje idyle w Dolnej Łužycy

Pětk wjacor, dnja 25. nowembra 2022, jo se wótměło w Serbskem muzeju w Chóśebuzu wótwórjenje noweje wósebneje wustajeńce »Zymske wjasela«. Mjaztym až pór metrow dalej, na Starych wikach, mamy južo gódowny mark, na muzejowem dwórje, w małem krejzu, su zajmce pili góruce wino a jědli słodke paprjeńce. Wšykne su teke dostali teksty adwentskich spiwow w dolnoserbskej a nimskej rěcy, kótarež su pótom na dwórje muzeja pód rědnym, wjelikim bomom zgromadnje spiwali. Wótwórjenje jo namakało pla luźi z města a regiona wjeliki wótgłos. Wěcej ako 50 wósobow jo woglědało do wustajeńce prědny wjacor, což jo wjadło k zajmnym zmakanjam a wósobinskim rozgronam w małych kupkach.

Zymski cas jo cas měra a cas swěśenja pśed spótnym casom, z kótarymž se zachopijo pśedwjaselenje na jatšy. Historiski wiźone jo to był cas wót kóńca nowembra až do kóńca februara. Na jadnom boce jo to był cas bźez pólnego źěła, cogoždla pada wjele swěźenjow a zajmnych ludowych nałogow do teje doby. Ale na drugem boce njejo to žeden někak prozny cas. Tradicionelnje su se swajźby w zymje wótměwali, a cesto jo k nim pśišło zarězowanje swinjow. Łatyńske pśisłowo samo groni: December necat suem, což jo pó słowje pśełožone, až se zarězowanje swinjow w decembru wótmějo. Njedejało se teke zabyś, až njejo na pś. pśěza, kótaraž se tejerownosći we wustajeńcy pokazujo, jano towarišnostna zgromadnosć źowćow, ale jo teke domacnosći słužyła a jo była pśigótowanje na pśiduce nalěśe.

Objekty, kenž zwisuju z drebomom, woglědom źiśetka w domach, ptaškoweju swajźbu abo z pjacenim rituelnych pjacywow w nowem lěśe, pokazuju cesto na stare słowjańske nałogi, kótarež su se w lažko wótměnjonej formje až do źinsajšnego casa zachowali. Mimo typiskich serbskich nałogow su teke mólby, kótarež pokazuju typiske zymske zaběry ako šuflitowanje, sańkowanje abo graśa w sněgu. Nadpadny jo idealny swět, kótaryž se w nejwěcej wustajonych wuměłskich twórbach pśedstajijo a kótaryž se we wuběrje wustajonych objektow wótbłyšćujo. How jo kuždy glucny a spokojom, se smjejkoco a jo bźezstarosny. Dom jo wupyšnjony z wjerśecym bomom. Źiśetko pśiźo a pśinjaso materielne dary a žognowanje sobu. Ta romantiska, idealizěrowana wersija zymskego žywjenja w Dolnej Łužycy jo była teke wěc diskusijow ze mnu a drugimi woglědowarjami wustajeńce. Smy se zgromadnje pšašali, lěc jo zyma tencas, pśed 50, 70 abo samo 100 lětami, napšawdu lětny cas, kótaryž luźe su mógali bźez wobśěžkowanja wužywaś a njejsu wó swójich problemach pśemyslowali?

Literatura wó pówójnskem casu, na pśikład w Pólskej, jo kresliła cesto pódobny, pitśku idealizěrowany wobraz wó toś tom wósebnem casu w kalendariskem lěśe.¹ Swójźby su byli chude, rowno tak kaž gódowne pyšnotki, ale su byli to njewšedne case za źiśi a dorosćonych. Samo w casach, gaž jo mało zežywidłow było, su źiśi a cesto teke dorosćone, gaž jo sněg padał, swóje problemy wšednego dnja na wokognuśe zabydnuli a se wjaselili.

K zajmnym objektam wustajeńce słuša originalny dolnołužyski drebom, pśedchadnik gódownego boma w tom regionje, mimo BOOKii-knigłow, moderneje formy nawuknjenja dolnołužyskeje rěcy, kótaraž jo na jadnom boce wótcynjona a pśedstaja gódowne nałogi. Mjazsobne zmakanje starych nałogow a moderneje techniki jo teke na tom wiźeś, až maju we wustajeńcy słuchańsku staciju z adwentnymi tšojeńkami Ingrid Hustetoweje a na drugem boku stoj kólasko.

Wustajeńca jo w žarjabnej formje źaržana. Teksty su krotke. Objektow jo mało, rumnosć pśepołnjona njejo. Muzej ma jano jadnu wjeliku witrinu z gódownymi kulami a grajkami. Toś ta žarjabna forma pak jo wjelgin wopśimjeśa połna a dajo woglědowarjeju móžnosć, wšykne objekty wustajeńce w poměrnje krotkem casu wiźeś.

Mě wósobinski fasciněruju pśedewšym how wustajone nowolětka, kenž se pódobnym ritualam w drugich źělach słowjańskego ruma rownaju. Pólske wótpowědniki serbskich nowolětkow su na pśikład byśki a nowe latka.² Z wulicowańkow mójeje stareje mamy z nanowego boka, kótaraž jo z Łomży póchadała a pó Drugej swětowej wójnje w něgajšnej pódzajtšnej Pšuskej žywa była, wěm teke něco wó tych małych zwěrjetach ze śěsta, kótarež su tegdy pjakli.³ Wustajeńca, kótaraž wobswětlujo pódobne zymske nałogi we wšakich słowjańskich krajach, by bźeze cwiblowanja zajmna była. W mjazycasu se naźejam, až wustajeńcu »Zymske wjasela« wjele wobydlarjow našogo města a regiona se woglědujo. Wóni su wót stolěśow ze Serbami ako susedami gromadu žywe, ale serbske tradicije a nałogi weto hyšći njeznaju.

JUSTYNA MICHNIUK