Nacasna žeńska

Som moderna žeńska

Ja se njesromam swójogo roda

Som gjarda na swój słowjański póchad

Z Pólakami powědam pólski

Z Nimcami nimski

A ze Serbami serbski

A powědam głosnje

a w zjawnosći móju maśeršćinu

Nješepocu ako někotare

Dokulaž to jo mójo pšawo

A pšawo wšyknych luźi se w maśernej rěcy rozgranjaś

Gaž woblacom se pólsku bursku drastwu

z regiona Žywiec

Njok se pśewoblekaś

To njejo žeden kostim

To som ja: sebje wědobna słowjańskich tradicijow

Gaž gronim «ně» pótom njok

Gaž «jo» pón cu

Gaž mjenam som zła

A gaž mjelcym cu měś swój měr

W Pólskej som »ta w Nimskej bydleca«

W Nimskej som »ta z Pólskeje póchadajuca«

W Serbach som »ta, kótaraž jo serbsku rěc nawuknuła«

W dowolu som »ta z Chóśebuza«

Chto ja som?

Som moderna žeńska

          JUSTYNA MICHNIUK

do wokna klepaja

ćěkawe prajidma

wětřikec wjerše cychnuja

próšniwe złóžki na škleńcu

za domskim w lěsku hałuzy

w kole pjasćuja

widlica přećiwo widlicy

wótře wótřišo storkaja

hdyž dešć doklinči

třase wětřik łopjenowe kapki

do tučasa listuje

lisćo zašłosće

susod přińdźe na wopyt

dopomni so na njewjedro

w dowolu

tehdy w juniju

ans fenster klopfen

flüchtige sprüche

windverse verstreichen

silbenstaub aufs glas

im wäldchen nah am haus

ächzen äste im boxring

gabel gegen gabel

lauter laute laut

wenn der regen nachhallt

schüttelt der wind blättertropfen

in die heutezeit blättert

laub der vergangenheit

da kommt der nachbar vorbei

spricht übers unwetter

im urlaub

damals im mai

   MĚRANA CUŠCYNA

tamtam ju hajhaj

być haj ně a ničo

čom dada jow

dekretse manifesty pišpot

sasaper lot wo

stajić bě mene

takle bjezto jow budźe

hdźe awantwant garda tam

haj jututu čom dada wočo

na wo wšěm swobogda

a nikgda bolše kaž ničowo wo

Leninin tam wowawi we Šwicarskom

blisko šwiči šwičk* gdaha janičo ju wšak

hwižk a rokot ropot ktrp zzza lětstotk

ratam juju stonohačkatysac

wšak bolše nigda

KraBja KrakraBja RaJa RaraJa - KraRa BjaJa

a tak tamdada

a nigdaju

JURIJ ŁUŠĆANSKI

*ptačk, němsce Rotschwänzchen

Krakra Bja Rara Ja woznamjenja: Bjarnat Krawc a swój wnučk Jan Rawp znaještaj a zaběraštaj so z DADA wuměłcami, tež hdyž žane konkretne wuslědki zaběry znate njejsu.

Dodatk J. Łušćanskeho k swojej basni:

Entusiasća DADA postajichu lěta 1916 nowy wuměłski směr w Šwicarskej, w Cabareće Voltaire na Spiegelgasse w Zürichu. Chěžu dale bydleše eksilant Lenin. Dopokaz za to, zo je so wón z DADAistami znał, nimamy.

W Ruskej a Georgiskej hižo wot 1912/13 wuměłcy skutkowachu, kotřiž w swobodnym stilu poeziju ››bjez zmysła‹‹ pisachu a z performatiwnymi čitanjemi a absurdnym dźiwadłom wustupichu. Wot lěta 1920 mjenowachu so rusce basnikojo NIČOWOKI (prowokujo zdobom Bolšewikow), němsce: Nichtsler.

Srěbaj do so prěnje pruhi,

prěnje pruhi nalěća!

Ćopło słónco tebi swěći

smějka so do wobliča.

Hlej, kak jasne naraz njebjo

leži módre nad zemju,

pod nim stawa po-zywajo

trawa něžna na polu.

Wóń wo zymnoće a sněhu

dawno wottawa je wša.

Nětko nós ma wónjow reju,

prudźi z kóždoh´ kućika.

Byrnjež lipa hišće naha

pódla tebje zrudna steji,

bórze pak so pyši rjana

z krónu krasnej w meji,

ze zelenymi łopjenami,

ze złoćanymi keluškami.

Potom šumi z hałuzami

nad našimi hłowami.

Rozhladuj so mikotace

woko, hladaj do kraja!

Dźiwaj so tej Božej stwórbje,

wokoš wšitke stworjenja!

Přetož stanyło tu nowe

ze spara je žiwjenjo,

štož bě mortwe, je nětk čiłe,

zdrasći sebi nalěćo.

Ničo nětko na tej zemi

njebjerje mi wokomik,

čas je sprostnył, časnik steji,

njeskazy mój zboža křik.

 ANNAMARIA ZAHONOWA

Kein Überleben ohne ein Weltethos!

Hans Küng 1990

Das Firmament ausgehöhlt

Das Himmelreich unbewohnt

Im Dunstschleier hängen

Reste des Vertrauens

Über dem vergangenen Kornfeld

Foppen Eichelhäher

Hinter dem vierten Pferd verteufelt

Die frohe Botschaft

An Gräbern vorbei hinkt

Der überwältigte Krieger

Kaugummi zwischen den Zähnen

Verstummt der Friedensengel

  BENEDIKT DYRLICH

  Ostern 2023

Benedikt Dyrlich wšitke basnje noweje zběrki dwurěčnje twari a twori, štož je napinacy akt hrjebanja w bjezdnach rěčow, myslenja, pisanja a zwukowanja. Hans Küng bě a je jemu sobu najwažniši a wužadacy teologa a myslićel, hižo z młodych lět.

Žane přežiwjenje bjez etosa swěta!

Hans Küng 1990

Firmament wukaženy

Raj boži bjez duše

Sowjer wisa

Ze zbytkom dowěry

Nad bywšim žitnišćom

Šćěkaja so škrěkawy

Za štwórtakom hanjo

Dobre poselstwo

Nimo rowow himpota

Bity wojownik

Žwjeńkačk mjez zubami

Woněmi jandźel měra

 BENEDIKT DYRLICH

 jutry 2023

Na postamenće kamjentnym

z pozłoćenym lisćom,

kiž steji při haće slěbornym

před wěčnym wopomnišćom,

so pozběhuje postawa

nad nimoducym ludom

a hlada na njón zwysoka

a kiwa jemu z křudom.

Tam hor’ka steji samotny

rjek hižo mnohe lěta,

a poddanjo jom’ hołduja

kaž za čas jeho knjejstwa,

z bantami, girlandami

a chwalospěwy wrješćo,

wohnjostroj na swjate dny,

a z ponižnosću pišćo.

Tam hor’ka je wón přeco stał,

na wysokej tribunje,

pod baldachinom prědował

wo měrje a wo wójnje.

Z přiměrjenym wotstawkom,

za płotom, balustradu,

so jewił ludej swojemu,

kiž žebrješe wo hnadu.

A lud je jemu hołdował,

je wobraz jeho pyšił

z bantami, girlandami,

so skradźu jenož tyšił.

Tež dźensa takle hołduje

tej kamjentnej figurje.

To leži drje we ludźacej

wotročej naturje.

A zas’ so bliža swjate dny

z hołkom, juskom, haru.

Najpoddaniši poddany

z elanom, połnej paru

na postamenće kamjentnym

te złote lisćo čisći,

zo so w haće slěbornym

tysackrótnje błyšći.

A hdyž so takle frinkoli,

naraz wroblik přileći,

na hłowje rjeka přizemi,

trójce sej zafifoli,

zady něšto wupušći

a wjesele zas wotleći.

Ja mam tšach

A ja mam cas

Dokulaž njejsom dosć

Weto njewěm

Chto?

Źo?

Ga?

Co?

Ja trjebam

Ja trjebam

Ja trjebam

Ja som wjelike źowćo

Som wjelike źowćo

Som wjelike

Wokno

Mój dom

Njejo mój dom

Pśeto tam tšach bydli

Tam pšašanja cakaju

Ně!

Ja se póram!

Jano nic domoj

Ja pytam

Ja pytam

Ja pytam

Ja som wjelike źowćo

Som wjelike źowćo

Som wjelike

Cwiblowanje

Mój tšach jo mimo casa

Mój tšach njama žedne wokna

Mój tšach njeznajo žedno cwiblowanje

A ja?

Njamam nic.

Ja som ducy

Ducy do –

   SUSANN VOGEL

Poskajće, tole je so mi njedawno w nocy dźało:

Sym na někajkej małej kupje srjedź šěrokeho morja, dokoławokoło je hač do wobzora jenož woda widźeć. Na tej kupje rostu palmy, wopiče chlěbowcy a hoberske lipy. Na njebju pod běłymi mróčelemi lětaja a škrěča spodźiwne eksotiske ptaki, po pěsku łaža někajke raki a waki. Njewěm scyła, hdźe sym a boju so. Słyšu jenož, kak morjo šumi a ptačina haruje.

Słónco chětro smali, ale z morja duje miły wětřik. Při sebi mam małe radijo a bananu.

Takle potajkim sedźu a přemysluju. Što móžu a što dyrbju tu činić? Jěm najprjedy bananu.

Nadobo zady mje něchtó zaškrěči.

Stróžu so, potom so wobroću. Z palmoweho hajka něchtó dźe, bliži so pomału a hdys a hdys stejo wostawa. Po wšěm zdaću so tež strachuje.

Skónčnje steji přede mnu. Je to čłowjek kaž ja, w lochkej drasće, w ruce dźerži, haj što - wulku knihu! Widźu, zo so přećelnje směje. Jeho běłe zuby so zybola. Nadobo z woběmaj wočomaj na mnje žmriknje. Ja stanu a wupřestrěju ruce. To znaju z dyrdomdejskich filmow, takle so to přeco w tajkim wokomiku čini. Nětko so hižo njeboju a pytnu, zo ma wón kožu a swětłe włosy. A nimo knihi njese pod pažu někajki njeznaty płód, wupada kaž žołta kórka abo tajka podołhojta dynja. Wón połoži woboje kedźbliwje na wulki kamjeń a přimnje mojej wupřestrětej ruce. Potom so zaso přećelnje posměwknje a na mnje zarěči.

1

Zymske mrózniki, natykane z jabłukowymi kwětami, drěmaja na wurubjenych sadowcach zahrody, kotraž so pod wosłabnjenej pychu słónčneho časnika na cyrkwinskej wěži zyboli.

To camprowarjow na dworje lědy stara. Woni su so wotnošene a lochke draby zwoblěkali. W tohorunja napadnych pisanych kłobukach a ze sylnje pomolowanymi hubami a brjowkami zběhaja nory tam a sem škleńčki, doniž so njezahnaja na pochod wot domu do domu. Po puću wospjet zanjesu swoju prošersku reju, zběrajo połć a jejka.

Před wrotami skromneje ležownosće kadla w monturje wobornika woła, zo dyrbjeli hišće z někotrych pincow wulku wodu klumpać. Starša knjeni, kotraž je za nim pomału ze statoka wulězła, jemu přišćipnje, zo so to njezadani. Wona bórze swój rozpadowacy domicil wopušći a so do starownje na kromje městačka zminje.

2

W blišej wokolinje so swjatk maskow a keklerjow njenadźicy na druhu runinu pozběhnje:

W podlěsu pod dawno womjelknjenej skału so připołdnica chowa. Wona so w ćěmnych měsacach jenož z přiwěrkow žiwi, kotrež su jej babotaki z kermušow donošowali.

Zatrašaca a zdobom powabliwa sonowina ćopłych dnjow wutrajnje w swojim schowje čaka, doniž lěćo njerozpłomjeni a wuske wutroby do njewobmjezowaneje swobody njewućěri. Wona so wjeseli, zo so z jednej horcej žołmu za druhej bórze tokanja a lubčenja wšudźe pod hołym njebjom rozwala. Potom móže znowa přez postronk bić a horce žedźby do smjertnych strachow zwobroćeć. Hłowy so potom do přirowow podłu wustudnjenych polow skuleja. Křiki naiwnych muzow wo pomoc horjo njewosłabnja.

Źěkowano Tebje znajom wšykno;

drogotne a rědne wěcy, kenž njamóžoš kupiś z pjenjezami

Ty sy mě spiwała pěsni stareje mudrosći

Ty sy z njewidobneju nitku do mójeje wutšoby zašyła

lubosć k tradiciji

Ty sy – ako twóje źiśiźiśi – starym nałogam domoj kazała a je woplěwała

gaž su wótzabyte pó wejsnych drogach se šmotlili

A ty sy je mě pśidała ako pśewóźowarjow mójich wšednych graśow

Twójej włožnej ruce stej wiłej jatšowne makowe pjacywa

Tej ruce stej mě hajckałej, gaž som była chóra, a mě wucyłej girlandy plasć

z wónjatego płonjaka

Źinsa pytam pórědke zela pódermo we wudrjeńcy

pśi rěce

Su se zminuli

Ako Ty njezjapki z mójogo žywjenja sy wótejšła

Ty sy była jadnučka, kenž jo wěźeła, cogodla som płakała a cogodla som se smjała

A ako sy móje włose wuplatła, sy mě pśišepnuła

až buźomej pśecej gromaźe!

Ty a ja. Mej.

Ty sy mě pokazała, kak popjelowe kulki słoźe

A kak wuglědaju kósćiwadło a kšawnik

Z Tobu som zmakała jelenje a sarnje

Wóni su gryzali kał z našogo póla

a Ty sy jim dała mězgowate łopjena rypaś.

Žednje wěcej njebudu sejźeś na zofje w Twójej kuchni

A njebudu groniś: Wulicuj mě něco, luba Starka!

W mojim měsće mnohe wrota

přeražam a wóčko suta

ze swojeje nohateje barki.

Z kliboromaj k njebju štapajo.

Horka w salće sutam dele, to

spody wody prudźenja

zašmjatanki sukaja.

Mjez mostami płuwajo

nasypy a spušćadło,

nihdy nimam syte to:

z padlomaj wjesłuje kóžda mróčałka

a wóčko čerpa sej wot dna

Wołtawskeho prudnišća

wódnika měru.

Stejo piju

Prahu wot proha k prohej.

přełožk: RÓŽA DOMAŠCYNA

  rěčna porada: MILAN HRABAL

Věra Koubová, lětnik 1953, je žiwa w Praze, wona je basnica, fotografka, dźěła za rozhłós a organizuje čitanja z hudźbu. Wyše toho je přełožerka filozofije a tučasneho basnistwa (Friedrich Nietzsche, Franz Kafka, Franz Wurm, Peter Handke a dalši) z němčiny.

Kak pśidu źěry do twarožka? Wusćełanje z myšu w nimskej telewiziji móžo na to rědnje wótegroniś. Wóni se wuwijaju z pomocu bakterijow pśez chemiski proces, pódobny na štosowanje, pśi comž se twóri wuglikowy dioksid. Tšocha a wjelikosć nastawajucych płunowych puchorjow wótwisujotej wót casa a temperatury. Twarožk njesmějo se gibaś abo tłocyś, musy dłujko lažecy wóstaś. Howac źěry lažko se minu. Źinsa jo teke jasnje, až wěsty njerěch jo notny, aby se źěry w twarožku wuwijali.

Co matej starodawny serbski sedleński rum a twarožk zgromadnego? Sedleński rum jo zawóstank něcogo spócetnego, tak ako twarožk zawóstanjo wót wuchadnego mloka. Dłujkodobny proces kisanja twórjašo z něgajšnych stronow słowjańskich rodow z pomocu wjeleserakich akterow mały wušej wóstajony łužyski wobceŕk swójoraznego charaktera.

Se wě, až su analogije mjazy twarožkom a serbskim sedleńskim rumom limitěrowane. Ale we wšakich krajach se gótujo twarožk hynac, wšake maju źěrki, druge nic. Jo pšašanje surowiznoweje baze a wobchadanja. Tak jo to teke ze sedleńskim rumom. W Sakskej se póstajijo receptura, rozmjej kazń, tak, až sedleński rum jo wěcej abo mjenjej homogeny. W Bramborskej wjele kucharjow kazy twarožk. Napóslědku zastojnstwowe sudnistwo musy rozsuźiś, kótare źěry bramborski serbski sedleński rum dej měś. Problem wobstoj w tom, až sudnistwo žednogo zdaśa wót mjeńšyny njama. To groni, zewšym njerozmějo, co jo serbska kultura. Sudnistwo sebje pśiśpijo pósuźowaś, na kaku wašnju se woplěwaju serbske nałogi, lěcrownož ma zapis imaterielnego kulturnego derbstwa pśedlažecy. Definěrujo pótakem swójsku nimsku recepturu. Specifiske serbske nałogi se rozeznawaju wót drugich, kótarež se wótgódnośiju z njedosegajucym serbskim późělom. Sudniki njeakceptěruju, až zapust njejo Fastnacht, Fasnet abo Karneval. Jo pódermo, takim ignorantam rozdźěle rozkłasć? Kuždy domorodny ga derje rozmějo, až chóśebuski karnewalski pśeśěg nowšego casa njama nic cyniś ze serbskim zapustom. Serbska drastwa ga njejo kostiměrowanje. Nałogi se pśeměnjaju w běgu casa, lokalny serbski kórjeń pak jo pśecej jasny. Ale chto ga w slědnych 50 lětach jo na to myslił, až buźo raz wažne, kuždy serbski wejsański swěźeń pó pšuskej wašni dokradnje dokumentěrowaś? Wejsne chroniki su cesto pisali nimske awtory, a jim njejo wažnje było, napisaś wjele śotow jo burski chójźiło. Kwalita serbskich aktiwitow jo sudnistwoju pśewšo wažna. Pśecej zasej se glěda pśez brylu wětšyny: To jo nam pśemało. Kuždy gótowaŕ twarožka by mócnje z głowu wił, gaby jomu sudnistwo póstajiło, wjele wužytnych bakterijow jo notnych za derje słoźecy twarožk.

Połne měsački dótknu so dnja,

nócny posoł přimny do wohenja

a samotna hałza zaknyskota,

jako drjechmo ćmy wuměra.

Zawisć kiwa do njebja,

ćernjowa hwězda winowca.

Ani powěsć na tebje nječaka a

twojeho wobliča měsac so wzda.

Ćěmne porsty za njej chwataja,

sony stanu so krej pućowarja -

štóž sej w sćinje šćežki wusnje,

z błudnosće do młodeje šije kusnje?

Čerpawki stonaju ze sylzojteje ćeže,

sleposć wunosy kamjeń runeje mjezy.

Masajo tule bjezkrejnosć njehoju,

so na woblizance ćmowiny zadušu.

HAŃŽKA WJESELIC

just we wokomiku

wobroći so wutroba

do sewjera

a zaklinča

zynki njewjedra

chcyćiweje žarliwosće

tola padnje rozsud:

wutroba do juha

sypnje so začuće winy

błyšć jaskraweje nadźije

widźomny

NADJA BRĚZANEC