Wóndano je wušła štwórta zběrka łužiskeho basnika Volkera Sielaffa pod titlom »Barfuß vor Penelope«. Sielaff je so 1966 w Großröhrsdorfje narodźił a bydli nětko w Drježdźanach.

Zběrka Sielaffa, kiž so sam jako »wjesoły skeptikar« widźi, wuńdźe loni w slědźe edition AZUR nakładnistwa Voland & Quist w Drježdźanach.

▶ Dolnoserbska platforma online

Platforma Źěłanišća za serbske kubłańske wuwijanje Chóśebuz »ABC Sorbisch/Wendisch« jo wót kóńca januara online. Wóna jo myslona za wucabnikow a wucabnice a wopśimujo wucbny material za serbšćinu ako źěłowe łopjena, pokazki za wucabnikow, rěcne pomocy a terminologije, awdijoteksty, graśa a didaktiski material za gódnośenje wugbaśow. Ministaŕstwo za kubłanje, młoźinu a sport a Statny šulski amt Chóśebuz stej na projekśe wobźělonej byłej.

▶ Němska prozowa zběrka

Loni wuńdźe w Lipšćanskim nakładnistwje poetenladen prozowa zběrka »Doppelte Lebensführung«, wudata wot Kathriny Jira a Jörga Schiekeho, w kotrejž so zastupjeni awtorojo wobsahowje z pisanjom jako wobstajnym dźěłom rozestaja. W njej z tekstom zastupjeny je tež serbski spisowaćel a publicist Benedikt Dyrlich.

▶ Wupisanje kompozitoriskeho wubědźowanja »Kocor 2.0«

Towaršnosć za spěchowanje SLA pyta serbskich twórcow hudźby, kotřiž stworja runja Korli Awgutej Kocorej (1822–1904) nowu klasisku abo modernu hudźbu na teksty basnika Handrija Zejlerja (1804–1872). Wot wuměłskeho spěwa hač k serbskemu rapej je wšitko witane. Zajimcy njech sej twórbu Handrija Zejlerja wupytaja, ju rytmisce a harmonisce wobdźěłaja a noty napisaja. Zestawu za hudźbnikow – za chór a/abo solista, za kapału a/abo orchester – móža sami postajić. Wudźěłki »Kocor 2.0« maja so hač do 30.08.2021 pola Towaršnosće za spěchowanje Serbskeho ludoweho ansambla wotedać. Najlěpše twórby so mytuja a na wosebitym koncerće w jubilejnym lěće Kocora a Zejlerja předstaja.

Za někotre dny bych jemu k 85ćinam gratulowała, nětko zwostanje nam jenož dźakowne spominanje na swěrneho słowakskeho přećela a njesprócniweho spěchowarja serbskeje literatury a kultury. Šesteho februara je Peter Čačko w Bratislavje zemrěł.

Čitarjo Serbskich Nowin znaja jeho mjeno z prawidłownych rozprawow wo politiskich a kulturnych podawkach w Bratislavje, wosobinsce znaty pak je wón nam we Łužicy hižo dlěje hač poł lětstotka.

Po zakónčenju wysokošulskeho studija słowakšćiny a srjedźowěkowskeje łaćonšćiny přeńdźe 18. apryla 1936 we wuchodosłowakskim Vranovje narodźeny Peter Čačko bórze do nakładnistwa Mladé letá. Při wuhotowanju wustajeńcy Ludoweho nakładnistwa Domowina w Bratislavje so tam spočatk 1960tych lět prěni raz ze Serbami zetka a bórze po tym so na wopyće we Łužicy do serbskeje rěče, literatury a kultury zahlada. Tuta lubosć jeho čas žiwjenja pušćiła njeje.

Ze wšeho spočatka jeho wjac hač 30lětneho skutkowanja jako redaktor a za eksport zamołwity nawjedowacy redaktor bě jemu zhromadne dźěło ze serbskim nakładnistwom wosebita naležnosć. Serbskim dźěćom wobradźi to wjac hač 50 titulow, někotre kaž »Časnik« abo »Na wsy« w šěsć nakładach. Štó drje njemóže so dopomnić na pisane papjercowe knižki, z kotrymiž so tež rjenje hrajkaše a twarješe? Kak hewak drje by LND móhło papjercowe knižki wudawać w času, hdyž dóstawaše papjeru za ćišć jenož přidźělenu? Wjacore generacije su so w běhu lět z dźěłami znatych słowakskich awtorkow a awtorow, kaž běchu to Maša Haľamová, Ľudmila Podjavorinská a Rudo Moric, zeznajomili. Słowakskim dźěćom posrědkowachu so mjez druhim dźěła kaž »Krabat« Měrćina Nowaka-Njechorńskeho, »Łučlany Pětr«, »Klinkotata lipka« a w rjedźe »Bajka« wot Bena Budarja, Jurja Kocha, Kita Lorenca, Benedikta Dyrlicha, Angele Stachoweje a dalšich znowa powědane serbske bajki. Wjetšinu z nich je Peter Čačko přełožił, nic wšak jenož te.

Mnohich – nic jenož rěčespytnikow – fascinuje, zo noša Serbja dwě mjenje: němske a serbske. Nimale emblematisce steji za to w swěće slawistiki a sorabistiki mjeno prof. dr. Schustera-Šewca, kotryž je 10. februara 2021, krótko po swojich 94. narodninach, na prawdu Božu wotešoł. Na jeho dźěła storči kóždy, kiž chce so wobšěrnišo ze serbšćinu zaběrać. 2014 ćišćana bibliografija jeho publikacijow mjez 1947 a 2013 wopřijima 511 pozicijow, w minjenych lětach je so hišće horstka nastawkow přidružiła.

Z wědomostnej karjeru drje njeje nichtó ličił, jako narodźi so 8. februara 1927 Šewcecom w Poršicach syn. Nan Ernst bě ćěsla a skałar a dźěłaše po swjatoku hromadźe z mandźelskej Johannu, rodź. Marćinkec, na pólku, zo by swójbu zežiwił. Serbšćina bě w ródnej wsy Hinca Šewca tehdy wobchadna rěč, młodźina pak mjez sobu zwjetša hižo němcowaše. Prěnje šulske lěta Šewca padnychu do časa, jako přewzachu po wšej Němskej nacionalsocialisća móc. W šuli drje bě wučer Erich Krawc šulerjam spočatnje tež do čitanki Kwětki pokuknyć dał, štož pak so bórze zakaza. Serbsce čitać a pisać Šewc w šuli tuž njenawukny. Wo druhim wučerju-kantoru pisa Šewc w swojich dopomnjenkach (Wučerjo prěnich lět, zest. Jurij Wowčer, Budyšin 1984, s. 13–26): »Naš ›serbski‹ kantor powědaše nam za to w hodźinach stawiznow, zo su tak mjenowani ›słowjanscy‹ Serbja dawno hižo Łužicu wopušćili a zo su tu wostali jenož ›Wendojo‹ z někajkej k ničemu wušnej, starej skepsanej rěču, kotruž mamy sej po přikazu wyšnosće a tež w swojim wosobinskim zajimje nanajspěšnišo wotwučić.«

Spočatk januara dóńdźe do Łužicy zrudna powěsć, zo je 27. decembra zemrěła pólska slawistka, horliwa sorabistka a přećelka Serbow prof. dr. Ewa Magdalena Siatkowska. Wjac hač poł lětstotka skutkowaše wona na Instituće za slawistiku na Waršawskej uniwersiće jako uniwersitna wučerka wjacorych generacijow pólskich slawistow, z kotrychž je mnohim zamóhła posrědkować zajim a zahorjenosć za Serbow, jich rěč a kulturu.

Ewa Siatkowska narodźi so 18. julija 1930 we Waršawje. Swój studij slawistiki na Waršawskej uniwersiće (UW) zakónči 1953, a tutomu kubłanišću wosta cyłe swoje přez poł lětstotka trajace powołanske žiwjenje swěrna. Hižo jako studentka započa skutkować jako zastupowaca asistentka w Slawistiskim seminarje. Hnydom po studiju přistaji so w Katedrje Slawistiki UW jako asistentka wuznamneho slawista a mjez druhim tež sorabista prof. Zdzisława Stiebera. Jeje zajim płaćeše předewšěm zapadnosłowjanskim rěčam, wosebje jich słownistwu a stawiznam. Tak zaběraše so jeje 1964 wozjewjena disertacija z přirunowacej čěsko-pólskej temu. Pozdźišo rozšěri swój zajim tež na hornjo- a delnjoserbšćinu – kotrejž zaběraštej w jeje 1976 wozjewjenej habilitaciji wo słowjanskich zawołanjach na domjace zwěrjata wobšěrne městno.

Tonija Bruka zeznach dnja 12. julija 2011 na swojej prěnjej jězbje do Łužicy, jako sej wón cyły dźeń chwile wza, zo by mi kulturu Łužiskich Serbow zbližił. Jědźeše ze mnu a z mojej swójbu po Budyskej wokolinje, pokaza nam chěžu Jurja Brězana a Ralbičanski kěrchow, serbske tykowane domy a hrodźišća, přeprosy nas do hosćenca ze serbskimi specialitami a Kra­batowym piwom, powědajo wo swojich filmach wo mjeńšinach cyłeje Europy: wo Kašubach w Pólskej, Danach w Němskej, Bretonach w Francoskej, Molisanskich Słowjenjach w Italskej, Chorwatach w Gradźišćanskej a Słowjencach w Korutanskej, Madźarach w Słowakskej a Słowakach w Madźarskej, Polakach w Čěskej, Saterfrizach a Frizach w Friziskej, Łemkach w Pólskej a Serbach po wšěm swěće. Předewšěm pak powědaše wo serb­skim wuměłstwje a kulturje na wašnje, kotrež zahorješe. Jeho powědanja běchu wuchadźišćo projekta »Přechod. Übergang. Prehod – Serbska kultura/Sorbische Kultur/Lužiškosrbska kultura«, kotryž so 2014 w Korutanskej wotmě. W ramiku projekta měješe Tonija Brukowy »Rekwiem za Mata Starika« w Měšćanskej cyrkwi w Pliberku jako sceniske čitanje swoju prapremjeru.

Toni Bruk bě přećel, skoro hižo čłon našeje małeje swójby. Krótko po mojim kwasu počeše do Bratislavy jězdźić, zběraše tu material za swoje doktorske dźěło. Mój mandźelski, Ladislav Volko, kotryž dźěłaše na słowakskim filmowym instituće, sta so z jeho fachowym mentorom. To bě kónc 1970tych lět a prěnja jězba Tonija po přichadźe w Bratislavje bě k našemu bydlenju w Petržalku. Tu, pola nas w kuchni, so při bleši wina najnowše chutne a mjenje chutne nowinki z filmoweho swěta Słowakskeje a z cyłeho swěta rozrěčachu. Tu zhonichmy wot Tonija wo žiwjenju Serbow, wo kotrychž běchmy w šuli wukli, zo su hižo wotemrěli, a wo filmach a kulturje w NDR. Mějachmy dosć domjacych chłóšćenkow ze wsy a tak staj sebi »hólcaj« ke kulturnym debatam domjacy połć a cyblu na drjewjanej desce krałoj, druhdy bu bleška domjaceje sliwowicy wočinjena. K tomu wuknješe Toni słowaksce, najradšo typiske słowakske wudma. Na tute wječory je, tež po lětach, rady spominał.

Pozdźišo je Toni z mojim mužom dokumentarnej filmaj natočił. Korjenje zeznawanja (1983) wo literarnych a kulturnych kontaktach Słowakow a Serbow a druhich a Mosty – návštevy bez protokolu (Mosty – wopyty bjez protokola) (1986) wo přećelstwje dweju městačkow – słowakskim Leopoldovom a čěskim Mostom. Mój mandźelski počeše so bliže z mjeńšinami zaběrać, wosebje ze serbskim filmom a kulturu.

»Te por hriwnow bychmoj z Bibianu po swjatoku rjadowałoj«, citat Tonija Bruka, 1999

Kaž husto w žiwjenju stawaja so wosebje zrudne wěcy we wokomikach, w kotrychž z nimi njeliču. Bych ze smjerću swojeje 100lětneje wowki ličił, kotraž je so z koronu inficěrowała, jako we Wojerowskej chorowni jeje tumor operowachu. Nic zo njeby mje smjerć mojeje wowki hnuła, ale naše wuměranje započina so z dnjom našeho poroda. Po dołhim žiwjenju z wjele dźěćimi, wnučkami a prawnučkami by směła w měrje woteńć. Wona pak, moja wowka, je wirus a tumor přetrała. W lěću budźe 101 lět stara.

Ze smjerću mojeho pućrubarja dr. Tonija Bruka njejsym ličił. A wona zlemi mje ćim bóle, dokelž sej myslu, zo bychmoj tutón puć dale hromadźe kročić móhłoj. Toni by mi hišće wjele powědać, rozkłasć a pokazać móhł. Młodźina pak chce samostatnje za pućemi pytać a ignoruje, zo su ći »stari« wjetšinu hižo dožiwili, zo móhli jej puće přikrótšić, jeli by jim młodźina kedźbliwišo připosłuchała.

Toni Bruk přistaji mje 1998 jako kameroweho asistenta, zamołwiteho za zwuk, techniku (wot bjezwědnych zwysoka jako nošer kablow pomjenowany), šofera, potajkim jako »hólca za wšitko« w filmowym studiju SORABIA. Běch wukubłany ćěsla, nachwatach runje maturu na wječornym gymnaziju a běch tohodla wšědnje wječor wot napoł šesćich do napoł jědnaćich w šuli, přetož mój cil běše medicinu studować. Jako ćěsla bě rozdźěl temperatury wot 40 stopjenjow mjez třěchu a šulskej ławku njeznjesliwy. Wusnych sej w běhu někotrych mjeńšin, tohodla so powołanja ćěsle wzdach.

▶ Mólby Fryca Latka do Serbskego muzeja

Serbski muzej w Chóśebuzu jo dostał w decembrje 2020 wósym dalšnych mólbow Fryca Latka, nejwuznamnjejšego dolnoserbskego mólarja 20. stolěśa. Wó nje procowało jo se Spěchowańske towaristwo Serbskego muzeja z jogo pśedsedaŕku Madlenu Norbergoweju, kenž jo wuspěšnje sponsorow dobyło a wšake pšosby stajiło. Nowo pśidobyte wobraze su wólejowe mólby na twardej papje, pokazujuce dolnołužyske krajiny.

▶ Archiwny zwjazk online

Premjera. Eksperiment. Schadźowanka 2.0. Tole čitachmy a słyšachmy w medijowych wozjewjenjach wo lońšej schadźowance, kiž wotmě so prěni raz w stawiznach kompletnje digitalnje. Wězo běše to nowostka za wšitkich sobuskutkowacych a digitalnje přitomnych přihladowarkow a přihladowarjow. Ale wosebje za hłownych organizatorow prěčachu so wjele nadawkow přihota přirunujo ze zašłymi lětami. Nimo režijneho teama běchu organizatorojo Załožba za serbski lud, w kotrychž zamołwitosći zarjadowanje leži, Bjaršec techniski zawod a Michał Cyž z Budyskeho studija MeKoSax, kotřiž so wo techniske wuhotowanje starachu. Małe pohladnjenčko za kulisy so nětko čitarkam a čitarjam skići.

Nowostka za organizaciski team běštaj nowej režiseraj: Hromadźe z Katku Pöpelec nastupich nadawk režije z połnej paru. Wjeselachmoj so jara, zo smědźachmoj schadźowanku přewjesć, hačrunjež bě so koronoweje pandemije dla hižo tójšto zarjadowanjow w lěće 2020 wotprajiło.

Spočatnje hišće jako po zwučenym wašnju analogny z prezencu přihladowarkow a přihladowarjow planowany event, nastajichmy hygieniske koncepty, kiž buchu tež wot hamta schwalene. Tak planowachmy spočatnje »hybridnu« wariantu schadźowanki, takrjec kombinaciju mjez prezencnym a wirtuelnym zarjadowanjom. Wěsty dźěl ludźi by potom směł live na žurli pódla być, zbytk by so přez livestream abo druhe konferencne rumy digitalnje přidružił. Ale tež tutu ideju dyrbjachmy spěšneho infekciskeho wuwića dla bórze spušćić.

Loni 22. awgusta smědźach zhromadnje ze swojej mandźelskej w Nowoslicach złoty kwas Bena Budarja a jeho Ludmile sobu swjećić, a to we wulkim kole gratulantow a z wotputanej bjesadu hač do pózdnjeho wječora. Tehdy so mnohim z nas zdawaše, zo je drač korony, kotryž bě spočatk měrca wubuchnył, mjenje abo bóle přewinjeny. Kaž dźensa wěmy, bě zezdaće z lońšeho lěća błud.

Pjatk, 19. měrca 2021 zakónči zasłužbny serbski basnik a publicist, scenarist a lektor swoje 75. žiwjenske lěto. Tónkróć drje njebudźe telko swójbnych, znatych a přećelow Benej Budarjej w bjezposrědnjej bliskosći zbožo wupřeć móc. Pandemija budźi dale žałostne strachi, žada sej přeco hišće wopory a zaraća puće k njewobmjezowanej zhromadnosći, kajkaž je w Serbach tradicionelnje z wašnjom.

Tuž so swojemu koleze a přećelej po ideelnych šćežkach bližić spytam a jemu z wotstawkom přiwołam: Luby Beno, wostań při wšěch trapjenjach dale čiły a wjesoły, z nadźiju a wěru, zo so namaj a nam zdźerža a wotewrja přichodnje zaso stare a nowe puće k zetkanjam, k literarnym předewzaćam a swjedźenjam!

Z Benom Budarjom so z młodych lět zwjazany čuju. Jeho bohate a wjelestronske literarne tworjenje a narodne skutkowanje mje hižo lětdźesatki přewodźa. Jeho sylna serbska a słowjanska wutroba mje dale jima. Jako wón w Lipsku slawistiku studowaše, ja pak teologiju w Erfurće, so z nim lěta 1969 w Kružku młodych awtorow pod nawodom Kita Lorenca bliže a wosobinsce zeznach. Wobaj so horjachmoj z dalšimi młodymi Serbami za basnjenje. Rady wo wutworach kružkarjow a docyła wo modernej poeziji diskutowachmoj, na wuradźowanjach w Serbskim literarnym muzeju a druhdźe. (Muzej w Budyskim Serbskim domje bu wot funkcionarow Domowiny w lěću 1978 z gwałtom zlikwidowany.)

W času hdyž dyrbjachmy spóznać, zo móže knihu předać być ćešo, hač zajimawu rjanu knihu zhotowić a wudać, wozjewi na zawodnej zhromadźiznje Ludoweho nakładnistwa Domowina młoda žona, zo trjeba nakładnistwo swójsku kniharnju. Běše to najmłódša sobudźěłaćerka wotrjada rozšěrjenje Annett Šołćic, kotraž runje kaž wjetšina z nas přitomnych ničo wo planach načolnistwa njewědźeše. Jednaćel dr. Pawoł Völkel, wotrjadnik Beno Kućank a šeflektorka dr. Ruth Thiemannowa prócowachu so tehdy hižo wo załoženje kniharnje, a to na tradicionelnym městnje na Pchalekowej čo. 20. Tam bě w lěće 1950 serbska kniharnja była a Arnošt Simon bě tam wot lěta 1956 hač do 1963 wěcywustojnje kupcow poradźował.

Puć k planowanej kniharni njebě lochki a tež wutrajne wojowanje njelubješe spěšny wuspěch. Tuž zarjadowa so na iniciatiwu wotrjada rozšěrjenje w pódlanskim twarjenju na Pchalekowej 24 Serbska kniharnja/Sorbische Bücherstube. We hłownej zamołwitosći Annett Šołćic tam wot 1. awgusta 1990 hač do kónca februara lěta 1991 publikacije nakładnistwa poskićowaše. 4. měrca 1991, dźeń po 175. narodninach prěnjeho serbskeho nakładnika a załožerja prěnjeho serbskeho knihikupstwa Jana Arnošta Smolerja, móžeše so Smolerjec kniharnja na wotpohladanym městnje wotewrěć. Bě to hłownje tež zasłužba dr. Ruth Thiemannoweje, kotraž na tutym dnju nawodnistwo přewza a so hromadźe z wukubłanej knihikupču Annett Šołćic z wulkim angažementom do dźěła da.

»Mój swět we wobrazach« − něnto pśedlaže nowe dolnoserbske knigły za BOOKii-pisak z LND pó měritkach moderneje pedagogiki a modernych digitalnych standardach.