Zapust z camprowanim a rejami w Dolnej Łužycy jo nejwěcej rozšyrjony ludowy nałog w pódpołdnjowej Bramborskej. Łoni su w Zaspach sobotu, dnja 2. měrca, wóswěśili 180. zapust.

Impresija 180. zapusta w Zaspach. Fota: Werner Měškank Nalicył som w drastwowem pśeśěgu 248 zapustarjow. Mjazy nimi jo było 41 źiśi! (Gerce dujaŕskeju kapałowu how njejsu sobu licone.) Mimo cwiblowanja jo jubilejna licba zasej wósebnje wjele luźi mobilizěrowała. Organizatory, woblekaŕnice a drastwowe šlodaŕnje maju pśi takich góźbach nadosć źěła. Fotografy a filmarje su wěcej nježli howacej na tšojenju zajmowane. Casnikarje pišu a cytarje mysle, až Serby w tej a drugej jsy su nawłos pśed 100 abo 120 abo 150 lětami chopili zapust swěśiś. Casnik »Lausitzer Rundschau« jo na pśikład dnja 05.02.2007 we wobšyrnem nastawku »Sielower Jubiläums-Zampern mit vier Gruppen« mjazy drugim wuzwignuł: »Die 150. wendische Fastnacht wird am kommenden Wochenende in Sielow gefeiert. Damit gehört der dortige Zapust zu den ältesten in der Region.« Zazdaśim jo redaktor był pśeznanjony, až nałog akle wót 19. stolěśa sem eksistěrujo. A něnto zda se, až jo źe zaspicki zapust jaden z nejstaršych w Dolnej Łužycy, abo kak se to ma?

Dejało se pśecej zasej raz na to pokazaś, až zapust w Dolnej Łužycy njejo nałog ze 19. stolěśa, ale jo wjele staršy. Samo stolěśa staršy. Z pisnymi žrědłami bóžko derje njewuglěda. Nanejmjenjej z Wjerbna jo wejsny chronist Siegfried Ramoth w knigłach »Werben. Geschichte eines Spreewalddorfes« w lěśe 1995 (b. 138) wobznanił: »Die Fastnacht war der festliche Abschluß der Spinnstubenzeit. […] Die Fastnachtsfeiern haben in Werben eine alte Tradition. Aus dem Jahre 1667 finden wir eine Eintragung des damaligen Pfarrers George Stein: ›… die Fastnacht wird gesoffen, den Montag war Tanz und es wurde mit der Schalmeien gepfiffen.‹« Z tym by Wjerbanarje měli wobznanjone lětowu licbu za wóswěśenje 358. zapusta w lěśe 2025; se wě, až njewě nichten, lěc su napšawdu kužde lěto zapustowali.

Tradicionelna adwentnicka Zwězka serbskich wuměłcow z.t. jo se pśewjadła dnja 13.12.2024 w Budyšynje w Röhrscheidtowej bastaji Serbskego ludowego ansambla. Južo wót zeger 16:30 su se cłonki zmakali na pśijazne rozgrona pśi tasce kafeja z gódownym klěbom. Něco pózdźej jo pśedsedaŕ zwězka Jan Bilk wótwórił głownu zgromaźinu ze swójeju rozpšawu z naglědneju licbu lětosnych aktiwitow cłonkow, a pśibytne su mógali se teke wugroniś k swójim aktiwitam.

Głowna zgromaźina a adwentnicka Zwězka serbskich wuměłcow w Budyšynje. Foto: Werner Měškank To jo cynił mjazy drugim muzikowy kritikaŕ, dramaturg a režiser Peter Wittig z Barlinja, kenž jo pokazał na wurědne źiwadłowe graśe Omphale, kótarež jo se pśedstajiło w Barlinju. Rězbaŕ Thomas Schwarz ze Slěpego jo pokazał pśibytnym krotki film wó nowem projekśe w Nowem Miłorazu. Ze źěłaŕnicki mólaŕki Maje Nagloweje jo se pokazał dalšny krotkofilm. Młody muzikaŕ, producent, komponist, aranžer, instrumentalny wucabnik, bandleader a spiwaŕ Syman Hejduška jo twórił spódobny znijucy mósćik za klawěrom sejźecy. Něgajšna wjednica Ludowego nakładnistwa Domowina a wudawaŕka Marka Maćijowa jo za tśeśi adwentski tyźeń pśipowěźeła, až wujdu knigły »Serbstwo, quo vadis?« ze 19 esejami awtorow a awtorkow z Górneje a Dolneje Łužyce. Zgromaźina jo teke wuzwóliła Symana Hejdušku za pśichodnu legislaturu (2025–2029) do zwězkowego pśedsedaŕstwa Domowiny. Dalšne cłonki ZSW su cytali swoje basni a teksty. Głowna zgromaźina, zwězana z adwentnicku, jo wěcej nježli jano zmakanje krotko do gód.Jo zrazom fachowa wuměna mjazy kolegami a casy nastawaju nowe mysli za dalšne zgromadne wuměłske statkowanje. Zwězk serbskich wuměłcow ma aktualnje 75 cłonkow. Pśibytnych jo było wokoło 30, mjazy nimi tśo z Dolneje Łužyce.

JUSTYNA MICHNIUK

Stawizny Pśedpomorskeje pód Wartisławom I.

Region, wó kótaremž cu pisaś, pomjenijo se z perspektiwy pólskeje historiografije ako pódwjacorny pśibrjog a z perspektiwy nimskeje historiografije ako pśedpomorski. Jadna se wó stronu, kótarejež stawizny su wjelgin turbulentne a bogate w stawiznach, dokulaž su se how kśicowali zajmy Pólskeje, Bramborskeje, Mecklenburgskeje, Šwedskeje, Dańskeje a Swětego Romskego mócnaŕstwa. Pśedpomorska jo była w 9. a 10. stolěśu wuznamny sedleński centrum, w kótaremž su nastali słowjańske woborne grody, kótarež su statkowali ako mócne woboranišća a rucnikaŕske a wikowańske srjejźišća.

Region jo był wusko zwězany ze słowjańskeju kulturu, což jo se wótbłyšćowało w pśedstajenjach wěry, ritualach a socialnej organizaciji. Pó dobyśu pólskego wjercha Mieszka I. (wokoło 945–992) pla Cedynije (972) jo se Pśedpomorska w 10. stolěśu zarědowała do pólskego stata. W lěśe 1000 jo se w Kołobrzegu załožyło biskupstwo.

W 12. stolěśu jo dožywiło pomorske wjerchojstwo pód kněstwom Wartisława I. (wokoło 1091–1148) dynamiske wuwiśe. Njeglědajucy na kśesćijanizaciju w lětach 1124 do 1128 pśez biskupa Otta z Babineje Góry (Otto von Bamberg, wokoło 1065–1139), jo ludnosć dłujko se źaržała słowjańskich pśedstajenjow wěry. Tak jo na pśikład wobstojał w Šćećinje kult Triglawa, kótaregož tempel jo se za cas misije Otta skóńcował. Su drje zawjadli kśesćijaństwo, ale stara słowjańska wěra jo wóstała hyšći wjele lět w ludnosći, dokulaž Słowjany su how prakticěrowali stare rituale. Rozpšawja se teke wó tatańskej mjeršniskej eliśe, kótaraž jo se stajała pśeśiwo nowej nabóžninje.

Nowe dopóznaśa k žywjenju Marjany Domaškojc

Kóńc septembra 2024 jo se cesna tofla za dolnoserbsku basnikaŕku Marjanu Domaškojc (1872–1946) w Cazowje blisko Chóśebuza wóswěśiła. Jo to wobstatk serije informaciskich toflow pód znamjenim »FrauenOrte« za wuznamnych žeńskich w kraju Bramborska. Južo pśed wěcej ako 10 lětami jo se taka tofla za dolnoserbsku žurnalistku a basnikaŕku Minu Witkojc (1893–1975) pśi domje zmakanja w dolnołužyskich Bórkowach zjawnosći pśepódała. Doněnta su to pśisamem 50 toflow w cełem kraju: Nic mało z nich su za žeńskich, kenž su narostli a statkowali pód zamóžnymi poměrami. To za wobeju Dolnoserbowkowu jadnorje njepśitrjefijo. Cogodla něnt take cesćenje?

Marjana Domaškojc jo se, se wě, južo do 1989 cesćiła: 30. junija 1951 jo jeje row barwojtu kśicu ze cysto dolnoserbskim nadpismom dostał, kenž jo dešański blidaŕ Herman Jahn pó idejach Měto Nowaka-Njechorńskego stwórił. Jo se to stało we wobłuku prědnego wšoserbskego kulturnego zmakanja w dolnołužyskich Bórkowach.

»FrauenOrte«, wurězk tofle za Marjanu Domaškojc, 27.9.2024.  Foto: Pětš Šurman

W lěśe 1963 jo se jadnora drjewjana tofla pśi jeje domcyku pśicyniła, kótaraž jo se pó rozpaźe twaŕskeje substance schowało a jo wobstatk chóśebuskego Serbskego muzeuma. 1974 jo tamnjejša Serbska rozšyrjona wuša šula cesne mě Marjany Domaškojc dostała, kenž jo šula pó pśewrośenju zasej wótpołožyła. Samski wótběg pótrjefijo źěłowy kolektiw w tekstilnem kombinaśe abo źiśownju w Radušu, slědna pak jeje mě wót lěta 2003 zasej cesćijo.