Knigły wó narodnych drastwach wudaju se z rozdźělnymi wótmyslenjami a intencijami. Zwětšego su to wědomnostne dokumentacije, kenž zepěraju se na archiwalije. To groni awtor/ka wobźěłajo a wugódnośijo wobstatk originalnych drastwinych źělow a fotow, pisne žrědła ludowědnikow a/abo wustnu dalejdawanu wědu nosaŕkow narodnych drastwow. Pórědko wudaju se drastwine knigły, kenž dokumentěruju aktualnu situaciju jadnogo regiona narodnych drastwow, na pśikład teke wobrazowe zwězki a pśerědko wózjawiju se pśirucne knigły, kenž nosaŕkam a gótowaŕkam a gótowarjam drastwow daju rozpokazanje pśi zgótowanju a woblekanju narodnych drastwow.

Lětźasetki dłujko póceramy wědu wó serbskich narodnych drastwach ze starych drastwinych atlasow zasłužbnych serbskich ludowědnikow, kaž Měrćin Nowak-Njechorński, dr. Lotaŕ Balko a Albrecht Lange. Což dolnoserbsku narodnu drastwu wokoło Chóśebuza nastupa, su wósebnje knigły »Die Tracht der Sorben um Cottbus / Drastwa wokoło Chośebuza«, 4. zwězk drastwinego atlasa »Serbske narodne drastwy / Sorbische Volkstrachten« za wšyknych zajmcow, tak teke za mnjo a mójo źěło w Serbskem muzeju ako teke priwatnje, až do źinsajšnego głowny a wažny zakład. Institut za serbski ludospyt w Budyšynje jo toś te knigły w lěśe 1991 wudał, to groni pśed 30 lětami. Głowny awtor a redaktor knigłow jo był wědomnostny sobuźěłaśeŕ Serbskego instituta, dr. Lotaŕ Balko. Slědne drastwine knigły, kenž jo Ludowe nakładnistwo Domowina za Dolnu Lužycu wudał, su knigły »Lübbenauer Trachtenbuch« Uty Hentšeloweje, wudane w lěśe 1999, pótakem pśed wěcej ako 20 lětami. W lěśe 2003 wudane knigły awtorki Brunhilde Miehe »Der Tracht treu geblieben – Studien zum regionalen Kleidungsverhalten in der Lausitz« njezepěraju se jano na Dolnu Łužycu, ale teke na druge regiony serbskich narodnych drastwow a pśedstajiju skerjej subjektiwne zaźaržanje woblekanja na pśikłaźe jadnotliwych nosaŕkow serbskeje narodneje drastwy.

Na 192 bokach pósćijo Ludowe nakładnistwo Domowina Pratyju 2022 serbskej jsy spóromje Sprjewje mjazy měsćańskima běrtyloma (Nowy) Chmjelow a Depsk – Škódow. Škódow jo jaden ze zagmejnowanych chóśebuskich běrtylow, kótaryž jo wobchował swój wejsański charakter. Pratyja k Škódowoju jo ta prědna Serbska pratyja nowego šefredaktora Gregora Wieczoreka, za tym ak jo se dłujkolětny šefredaktor Horst Adam w Běłej Wóźe kóńc 2019 rozžognował z pisanim wóneje tradicionelneje serbskeje lětneje publikacije. Na rozdźěl wót Běłeje Góry, źož jo Pratyja 2020 była na woglěźe a źož jo serbska rěc pśisamem womjelknuła, ma Škódow źaseśinu powědajucych a rozmějucych serbskeje rěcy.

Serbska pratyja, redakcija Gregor Wieczorek, Ingrid Hustetowa, Bernd Pittkunings, Budyšyn: LND 2021

Ku głownemu śěžyšću teje Pratyje słušaju lokalne temy ako rybaŕstwo na Sprjewi w Škódowje, kuriozumy ako kónjecy indianaŕski teater, stare casnikaŕske powěsći ze Škódowa, rědke serbskorěcne narowne kamjenje a škódojska architektura. Teke wulicujo se w mjasecowych knigłach 2022 wót teje cynitosći, až su se škódojske Serby we Weimarskej republice jadnogo serbskego ceptarja na šuli pla zastojnstwow pominali. Pódla jsy w srjejźišću namakajoš tenraz drogowańske pokazki, źiśecu pratyju (tšojeńka, basni, žorśiki a słowne graśe), ewangelsku kśesćijańsku pratyju a wóswěśijotej se jubileje – 150 lět wót naroźenja serbskeje spisowaśelki Marjana Domaškojc, 200. burstak komponista Korla Awgust Kócor, 70. jubilej Serbskego ludowego ansambla a jubilejnej spomnjeśi na Mata Riza a Kita Šwjelu. Dalšne ekskurse su woglědy do wukraja (Kreta, Thailandska) a temy, kótarež pak se póśěguju na druge jsy (Janšojce, Móst), na stawizniske tšojenja abo wósoby ako Wilhelm Brasse, kótaryž jo statkował ako fotograf w Auschwitzu.

K wósaźe Slepo/Slěpe słuša sedym jsow: Dźěwin, Brězowka, Mułkecy, Miłoraz, Rowno, Slepo, Trjebin a wótergi pomjenjujo se ako wósyma wjas bramborski Lěsk. Region jo znaty za wósebnu slěpjańsku narěc, a teke dla rědnych narodnych drastwow. Slěpe jo jadnučki serbski region, kótaryž jo wuwił a zachował do źinsajšnego swójsku źiśecu drastwu za gólcow a za źowća. W drugich regionach źiśi su nosyli cesto samske drastwy kaž dorosćone, jano w mjeńšej wjelikosći. Togodla jo Slěpe wuwześe a naźejam se, až rědna źiśeca drastwa buźo dalej a zasej wěcej widobna w zjawnosći. To wšak njejźo bźez problemow. To jo mě groniła Elwira Hantšo, cłonk towaristwa Kólesko e. V., šlodaŕka drastwow a awtorka knigłow wó slěpjańskej narodnej drastwje za dorosćonych a źiśi. Wjele nanow njoco, až jich syny nose »suknju«. Hyšći pśed někak 50–60 lětami pak njejo to było nic wósebnego.

Syn awtorki w slěpjańskej źiśecej drastwje Foto: Justyna Michniuk

Za mójo slěźenje zajmny jo dalšny fakt, až w Slěpem su źiśi teke nosyli žałowańsku drastwu. To wšak do źinsajšnego njejo derje wuslěźone. Powšyknje móžo se groniś, až njejo była drastwa za kuždy cerkwiny swěźeń za źiśi, dokulaž wóni njejsu na namšu chójźili až do końca Drugeje swětoweje wójny, gaž su zawjadli specielne namše za źiśi. Wažnje jo teke, až góle jo było połnogódny cłonk wósady akle pó górjejbranju (konfirmaciji). Weto groni se, až ga w Slěpem su źiśi se wobźělili na zakopowanjach swójźbnych prědnego stopnja (to groni nana a maśerje), a jo teke móžno, až pśi zakopowanjach swójźbnych drugego stopnja (to groni na pśikład bratšow a sotšow). Dla togo su eksistěrowali za te źiśi žałowańske drastwy. W knigłach kněni Hantšo z decembra 2020 móžomy wobźiwowaś pór žałowańskich drastwow za źiśi, za cas lěśa a zymy, za zakopowanje a cas pótom, a teke wšednu žałowańsku drastwu.1 Prezentěrowane drastwy su samorozmějucy drastwy za źowća (wót 6 lět až do konfirmacije). Zazdaśim njejo wěcej žednych informacijow, bildkow abo mólbow ze žałowańskeju drastwu za gólcow. Ale źiśi wobeju rodowu su nosyli wšednu źiśecu drastwu, njejadnaku za gólcow a źowća (sic!). Ta drastwa jo nadrobnje wopisowana w brošurce, wudanej teke w lěśe 2020.2

december 2021

... tam doma je

»Musym ze źiśimi serbski powědaś, gaž cu něco změniś«

Rozgrono z Jensom Martinom, pśistajonym we wótźělbje za wódowe góspodaŕstwo w krajnem amśe za wobswět w Pódstupimje, wó serbskej rěcy, wó póchaźe a źo se doma cujo

Wy sćo w Bórkowach wótrosli. Kake kórjenje ma Waša swójźba how?

Mója swójźba jo južo pśecej na tom dwórje była. To jo mója domownja how. Mója maś a mója sotša ze źowku něnto tudy bydle. Dłujko smy krowy měli. Něnt su how jano hyšći jaden kóń, jadna kóza, pór kurow a rowno tak wjele kóckow. To dosega juž. Kuždy drugi kóńc tyźenja som how.

Kaka běšo Waša pówołańska droga?

Som nejpjerwjej, hyšći w NDRskem casu, zachopił wódowe góspodaŕstwo studěrowaś. W šuli běšo tak, až sy krydnuł jadno póraźowanje a tam su gronili: »Z takimi censurami móžoš proběrowaś take něco studěrowaś.« Ale nic na skótnego gójca. To som nejpjerwjej kśěł, dokulaž som how taki póśěg k pśiroźe měł. Wóni su gronili, až w Błotach dajo wódu, tšugi, rěki a ja dejm wódowe góspodaŕstwo studěrowaś, dokulaž změjom how dobre źěłowe městno. Tak som to w Drježdźanach studěrował. Pěś lět pózdźej som to zacuśe měł, až to njamóžo wšykno byś a pón som hyšći studěrował pśirodošćit w Tharanźe na fakulśe za gólnistwo. Tam som něgajšnu manźelsku zmakał a z togo stej wurosłej dwě góleśi. A pótom som źěło w Pódstupimje namakał. To jo mě lubjej było, dokulaž jo blisko do Bórkow. Som how źěło pytał, ale njejo dejało byś. Tak wót togo casa pśecej do Bórkow pśijězdźujom, źěłam, coš jo notne, abo som jano how a póžywam tu naturu.